(BẮC NINH) HÀN THUYÊN - NGƯỜI KHAI MỞ DÒNG THƠ NÔM VIỆT NAM

Trong lịch sử văn học Việt Nam, Hàn Thuyên (tên thật Nguyễn Thuyên) là một nhân vật đặc biệt, vừa gắn với truyền thuyết dân gian, vừa hiện diện trong chính sử. Ông từng giữ chức Thượng thư Bộ Hình dưới triều Trần Nhân Tông. Tuy quê gốc của Hàn Thuyên đến nay vẫn chưa xác định rõ ràng, nhiều tài liệu và giai thoại ở Bắc Ninh cho rằng ông xuất thân từ làng Lai Hạ (nay thuộc huyện Lương Tài).

Điểm sáng lớn nhất trong sự nghiệp của Hàn Thuyên chính là đưa chữ Nôm vào văn học. Ông được ghi nhận là người đầu tiên làm thơ phú bằng quốc âm, sử dụng luật thơ Đường nhưng viết bằng tiếng Việt, mở đầu cho dòng văn học Nôm giàu bản sắc. Vì công lao này, giới nghiên cứu nhiều thế hệ đều tôn vinh ông là “ông tổ của văn Nôm”.

Theo Việt sử cương mục và nhiều giai thoại, năm 1282, khi thuyền vua Trần Nhân Tông trên sông Phú Lương gặp cá sấu, Hàn Thuyên được lệnh làm một bài văn tế thả xuống sông. Kỳ lạ thay, cá sấu liền bỏ đi. Bài “Văn tế cá sấu” từ đó đi vào sử sách, được xem là minh chứng cho việc Hàn Thuyên sử dụng chữ Nôm thành thạo, đồng thời thể hiện tinh thần tự tôn dân tộc qua ngôn ngữ của người Việt.

Ngoài “Văn tế cá sấu”, Hàn Thuyên còn sáng tác nhiều bài thơ Nôm mang phong cách tao nhã, gần gũi thiên nhiên. Tập “Phi sa giản tập” của ông, tuy hiện phần lớn đã thất truyền, nhưng qua những câu thơ còn lại như trong bài Xuân:

“Hoa nở, lộc hưởng, xuân lại xuân/
Cỏ cây mơn mởn đón đông quân/
Bướm ong bay rộn, trời đang ấm/
Mừng mảnh trăng xuân sáng bội phần.”

đủ cho thấy sự tinh tế trong việc vận dụng tiếng Việt để khắc họa cảnh sắc và cảm hứng sống.

PGS.TS Sử học Nguyễn Đức Nhuệ cho biết: Chúng ta biết là toàn thư có ghi và các sách sử sau này nói rằng Hàn Thuyên làm thơ bằng quốc ngữ chứ thực tế chúng ta không có văn bản. Chỉ biết rằng hiện nay ở Lai Hạ, Bắc Ninh người ta vẫn tôn thờ ông. Đánh giá về văn học chữ Nôm, chữ quốc ngữ thời phong kiến thì người ta coi Hàn Thuyên là một trong những nhân vật nổi bật. Chính ông là người mở đầu, khởi nguồn cho một phong trào văn học có tính chất dân tộc.