NGHỀ MỘC BẢN THANH LIỄU - NÉT TINH HOA KHẮC SÂU VÀO HỒN VIỆT

NGHỀ MỘC BẢN THANH LIỄU - NÉT TINH HOA KHẮC SÂU VÀO HỒN VIỆT

Theo cuốn “Nghề cổ truyền” do Hội đồng Nghiên cứu và Biên soạn Lịch sử tỉnh Hải Hưng xuất bản năm 1984, và cuốn “Địa chí thành phố Hải Dương” do Thành ủy Hải Dương biên soạn, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia ấn hành năm 2013, Đức Tổ nghề – Thám hoa Lương Như Hộc – từng được triều đình cử đi sứ nhà Minh (Trung Quốc) hai lần: lần thứ nhất vào năm Thái Hòa thứ nhất (1443, đời vua Lê Nhân Tông), và lần thứ hai vào năm Thiên Hưng thứ nhất (1459, đời vua Lê Nghi Dân).

Sau hai chuyến đi sứ, ông đã học hỏi và mang nghề khắc in mộc bản về quê hương, hoàn thiện các công đoạn và truyền dạy cho hai đệ tử đầu tiên là Phạm Liên và Phạm Đới. Từ đó, nghề được truyền cho dân làng Hồng Lục (còn gọi là Hồng Liễu, nay thuộc khu dân cư Thanh Liễu, thành phố Hải Dương), và nghề khắc in mộc bản Thanh Liễu chính thức hình thành. Kỹ thuật in ấn, chạm khắc và đóng sách dần được hoàn thiện, rồi lan rộng ra nhiều địa phương trong cả nước.

Trong quá trình phát triển, nhằm đáp ứng nhu cầu khắc in kinh sách để truyền bá văn hóa và tư tưởng Đại Việt, Đức Tổ nghề đã truyền dạy cho nhân dân, hình thành nên một trung tâm in ấn lớn của đất nước. Nhắc đến quê hương mộc bản, người dân vẫn còn truyền tụng câu ca:

“Đình Sinh, Quán Sếu, chùa Tràng
Trong ba làng ấy, không làm có ăn.”

Nhờ có nghề khắc in mộc bản nổi tiếng xa gần, nghệ nhân làng Thanh Liễu tinh thông cả kỹ thuật khắc ván, in ván và đóng sách. Làng xưa không chỉ buôn bán các sản phẩm kinh, sách, tranh in từ mộc bản, mà còn bán cả những mộc bản đã khắc sẵn. Nhiều ngôi chùa, miếu, từ đường... đã mua mộc bản linh phù của làng Thanh Liễu để tự in phục vụ nhu cầu tín ngưỡng.

Nhiều bộ kinh sách lớn đã được khắc và in tại đây, trong đó nổi bật là bộ “Đại Việt Sử Ký Toàn Thư” – một công trình đồ sộ được nghệ nhân làng Hồng Lục (Thanh Liễu) và làng Liễu Tràng vâng lệnh vua khắc lần đầu tiên vào năm Chính Hòa thứ 18 (1697). Hiện mộc bản quý này đang được lưu giữ tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV (thành phố Đà Lạt, tỉnh Lâm Đồng).

Nghề khắc in mộc bản Thanh Liễu có lịch sử lâu đời, trải qua 581 năm hình thành và phát triển, góp phần đáp ứng nhu cầu đời sống, văn hóa, tinh thần của nhân dân; đồng thời lưu giữ giá trị lịch sử – văn hóa và lan tỏa tri thức trong cộng đồng.

Ngày nay, dù máy móc và công nghệ in hiện đại đã thay thế phần lớn kỹ thuật khắc in mộc bản thủ công, nhưng các nghệ nhân của làng vẫn nỗ lực duy trì nghề truyền thống. Họ đảm nhận việc phục chế mộc bản cổ, khắc mới kinh sách Phật giáo theo lối cổ cho nhiều ngôi chùa như chùa Trăm Gian (Hải Dương), chùa Cổ Loan (Ninh Bình), chùa Vĩnh Nghiêm (Bắc Giang)... Ngoài ra, họ còn thực hiện khắc in tranh mộc bản, thập vật, phù bùa, ấn triện cho các thầy pháp, thanh đồng; khắc in tranh dân gian phục vụ nhà sưu tập, người yêu văn hóa và các hoạt động trải nghiệm truyền thống.