Vùng Dâu: cái nôi của tín ngưỡng Tứ Pháp

Trong kho tàng tín ngưỡng dân gian Việt Nam, Tứ Pháp là một hệ thống tín ngưỡng đặc biệt, phản ánh sâu sắc tâm thức của cư dân nông nghiệp cổ xưa. Bốn vị nữ thần – Pháp Vân (mây), Pháp Vũ (mưa), Pháp Lôi (sấm), Pháp Điện (chớp) – là hiện thân của các hiện tượng thiên nhiên thiết yếu với mùa màng, được thờ phụng với khát vọng cầu cho mưa thuận gió hòa, lúa ngô bội thu, cuộc sống no đủ.

Cái nôi của tín ngưỡng Tứ Pháp chính là vùng Dâu – thuộc huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh ngày nay. Đây không chỉ là mảnh đất cổ kính nơi Phật giáo du nhập vào nước ta từ những thế kỷ đầu công nguyên, mà còn là nơi hòa quyện giữa tín ngưỡng bản địa và tư tưởng nhà Phật, hình thành nên một hệ thống tôn giáo – tín ngưỡng độc đáo, đậm chất Việt Nam.

Theo truyền thuyết dân gian, thần tích Tứ Pháp gắn liền với hình tượng Man Nương, một người con gái đất Việt đã gặp gỡ nhà sư Khâu Đà La – vị tăng sĩ Ấn Độ đầu tiên truyền đạo vào Việt Nam. Từ đó, mối giao cảm giữa Phật giáo và tín ngưỡng bản địa dần hình thành. Trong một cơn bão lớn, Man Nương sinh ra một linh tượng gỗ thiêng, tượng ấy được an trí tại chùa Dâu và trở thành hiện thân của Pháp Vân – vị thần mây. Ba vị còn lại lần lượt được phân thân, lập miếu thờ ở ba chùa trong vùng: chùa Đậu (Pháp Vũ), chùa Tướng (Pháp Lôi), chùa Dàn (Pháp Điện).

Chùa Dâu, tọa lạc giữa vùng trung tâm của “tứ thôn – tứ chùa”, vừa là nơi phát tích của Tứ Pháp, vừa là một trong những ngôi chùa cổ nhất Việt Nam. Chùa từng được xây dựng dưới thời Sĩ Nhiếp – Thái thú Giao Chỉ thế kỷ thứ III – người có công lớn trong việc truyền bá tư tưởng Nho – Phật – Lão ở phương Nam.

Điểm độc đáo của tín ngưỡng Tứ Pháp là sự giao hòa giữa Phật và Thần, giữa tôn giáo ngoại nhập và tín ngưỡng bản địa. Các vị Tứ Pháp tuy mang danh xưng “Pháp” – gợi nhớ đến Phật pháp – nhưng lại mang hình hài, tính cách và chức năng của những nữ thần nông nghiệp. Người dân cầu Tứ Pháp để mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi, nhưng cũng thờ phụng các Ngài như chư Phật hộ quốc an dân.

Hằng năm, vào ngày mùng 8 tháng 4 âm lịch – ngày Phật đản – lễ hội Tứ Pháp vùng Dâu được tổ chức trang trọng. Đây là một trong những lễ hội cổ nhất đồng bằng Bắc Bộ, tái hiện mối giao kết giữa cộng đồng và thần linh qua các nghi thức rước tượng Tứ Pháp từ các chùa tụ hội về chùa Dâu, lễ rước nước, tế lễ truyền thống, các trò chơi dân gian và hát dân ca quan họ. Lễ hội không chỉ là dịp để người dân bày tỏ lòng biết ơn đối với các vị thần đã phù hộ mưa thuận gió hòa, mà còn là một hình thức giáo dục văn hóa – tâm linh cho thế hệ trẻ.

Ngày nay, giữa nhịp sống hiện đại, tín ngưỡng Tứ Pháp vẫn hiện diện như một mạch nguồn sâu thẳm, không chỉ trong nghi lễ, mà còn trong nhận thức văn hóa của người Việt về sự giao hòa giữa con người và tự nhiên, giữa quá khứ và hiện tại. Vùng Dâu – với hệ thống các chùa cổ, lễ hội độc đáo, truyền thuyết huyền bí – không chỉ là một không gian tôn giáo, mà còn là một bảo tàng sống của văn hóa dân gian vùng Kinh Bắc.

Từ chùa Dâu bước ra, chúng ta không chỉ bắt gặp dấu tích của một nền Phật giáo sớm rực rỡ, mà còn chạm vào cốt lõi của tín ngưỡng dân gian Việt Nam, nơi Phật và Thần cùng ngự trị trong lòng dân, cùng góp phần dựng xây một thế giới hài hòa và linh thiêng.